Schade voor huishoudens, bedrijven en gemeenten door overvol stroomnet loopt snel op: ’Dit wil toch niemand?!’
Theo Besteman
Aangepast: 14 min geledenVandaag, 05:00in Financieel
De Nederlandse economie wordt geraakt door een groot gebrek aan stroomnetwerk. Bedrijven krijgen geen aansluiting en multinationals zijn bezig hun productie te verplaatsen, waarschuwen ondernemersclubs als VNO-NCW en Vemobin. Voor stekkerauto’s zijn er bijvoorbeeld geen laadpalen beschikbaar. Daarnaast kunnen huishoudens en ondernemers hun eigen opgewekte stroom niet kwijt. De gedwongen snelle overgang naar een groene economie maakt elektriciteit dit – en volgend – jaar ook nog duurder.
Vrieskou in Amsterdam-Oost. Desondanks werken bouwvakkers bij IJburg noest door aan een zeer gewilde ’duurzame’ woonwijk vol zonnepanelen, zonder gasaansluiting. Een bouwvakker laat schaamtevol zien dat een aggregaat op diesel de eerste tijd stroom zal leveren. „Dit wil toch niemand”, zo spuwt hij bevroren woordenwolken uit. „Niks duurzaam.”
In heel Nederland laten zich zulke drama’s optekenen. Aan de noordkant van de Nijmeegse Waal bijvoorbeeld, waren eind vorig jaar 77 appartementen gereed. Maar zonder stroom kunnen de bewoners er niet in. Het nieuwe winkelcentrum iets verderop is met aggregaten en batterijpakketten van start gegaan. Oorzaak: geen ruimte op het stroomnet.
Maandag ontstond een storing bij Alliander in Amsterdam. Daardoor zaten 68.000 huishoudens zonder stroom.
Geen gas
Het kabinet wil de Nederlandse CO2-uitstoot in 2030 halveren ten opzichte van wat consument en bedrijf in 1990 produceerden. Dan moet zeventig procent van de elektriciteit uit groene bronnen komen: meestal wind- en zonneparken. Tegelijkertijd sluit het Groningse gasveld, en moet heel Nederland ’van het gas af’ en over op elektriciteit. Nederland loopt met groene stroom al wel voorop: geen Europees land heeft per huishouden zoveel zonnepanelen en stroomproductie.
„Maar het stroomnetwerk dat het moet verwerken, loopt helemaal vast”, constateert een woordvoerder van Vereniging Eigen Huis. „Heel vervelend als je net je huis verkocht hebt, in een nieuwe woning wilt trekken en erop rekent dat je stroom krijgt, of jouw zonnepanelen stroom aan het net kunnen leveren.” Een noodaggregaat naast de nieuwbouw is bij schaarste het enige dat helpt. Soms maandenlang.
Toezichthouder Autoriteit Consument en Markt (ACM) voorziet, ondanks enorme investeringen, de komende tien jaar transportschaarste. Ook de eigen groene opwek van stroom, waar bedrijven massaal aan meedoen, loopt gevaar. Bedrijven raken het niet kwijt. Aannemers voeren een toenemend aantal rechtszaken tegen netbeheerders om de beloofde stroom voor nieuwbouw te krijgen, bevestigt brancheclub Bouwend Nederland.
Alarm
Oktober 2023. Minister Jetten slaat alarm. Opnieuw. Woningbouwprojecten in heel Nederland zijn gemankeerd: nieuwe huizen krijgen geen of maanden te laat elektriciteit. Jetten heeft afgelopen weken overleg gehad met de overbelaste energiebedrijven en regiobestuurders. „Dat dit onze economie pijn gaat doen, is zeker”, vertelt een insider over de ’paniek’.
Nederland kleurt dan op de landkaart van netbeheerders goeddeels donkerrood. Die kleur betekent dat er voor bedrijven geen nieuwe aansluiting kan komen, soms voor wel tien jaar niet. Jetten erkent dat zijn vorige ingrepen onvoldoende hielpen en belooft ’extra onorthodoxe maatregelen’. Netbeheerders mogen voortaan met uitbreiding van het elektriciteitsnet beginnen terwijl de bezwaarprocedure nog loopt, of als bedrijven een aansluiting officieel nog niet hebben aangevraagd.
Gemeenten zijn er vaak helemaal klaar mee. Op 1 december roepen zeventien overbelaste gemeenten belangengroep Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) op opnieuw forse druk uit te oefenen op de netbeheerders. Hun scholen, bedrijven, de woningbouw en de regionale economie worden keihard geraakt. Het is ondenkbaar dat een school dicht moet. ’Gebruik de oude Crisis- en Herstelwet voor infrastructuurprojecten, met verkorte vergunningprocedures, om het netwerk te verruimen’, stellen ze voor van Schagen en Heemstede tot Almere.
’Gevaar’
Nieuwbouw, economie en maatschappelijke instellingen zijn ’in gevaar’, blijkt uit hun verhalen. „De werkelijkheid is mogelijk nog ernstiger”, schetst deze week de woordvoerder van de VNG de nood.
Huishoudens bereiden zich voor op een groene revolutie: het aantal warmtepompen – die zestig tot zeventig procent van het gasverbruik helpen vermijden maar veel elektriciteit slurpen – stijgt in 2023 met zestig procent. Vanaf 2026 wil het kabinet bij vervanging van de cv-ketel minimaal een hybride warmtepomp, liefst ’all electric’. Maar het stroomnetwerk kan het toegenomen gebruik niet bijbenen. Zelfs met €5 miljard aan investeringen voor het hoofdnet (in 2024 nog eens €6 miljard, in 2025 weer €8 miljard). Hoofdnetbeheerder TenneT krijgt van het kabinet nog eens €25 miljard als lening.
Stroomnet eruit
Ondertussen gaan in appartementencomplex De Goede Woning in Apeldoorn 124 nieuwe warmtepompen niet aan. Anders knalt het stroomnet er in de hele omgeving uit. Van alle auto’s in Nederland is nog maar 3,7 procent elektrisch. De rest zal komende jaren vervangen worden door batterijauto’s die massa’s stroom verbruiken. Maar er is onvoldoende netcapaciteit. Parmantig komen in steden wel laadpalen uit de grond. Een aantal blijkt echter niet op stroom aangesloten.
Netbeheerders en installatiebedrijven voor zuinige warmtepompen en bouwbedrijven die isoleren, zeggen niet sneller te kunnen leveren door een ongekend historisch gebrek aan technisch personeel. Er zijn al 60.000 vacatures. Daar zouden liefst 28.000 techneuten bij moeten, berekent het Planbureau voor de Leefomgeving. Anders worden de doelen van de hele energietransitie – zoals heel concreet het jaarlijks afleveren van 300.000 warmtepompen die cv-ketels vervangen, ’onhaalbaar’, zegt technisch opleider ROVC.
Hoge kosten
Tegelijkertijd lopen de kosten overal op. Huishoudens gaan dit jaar sowieso al zo’n €8 per maand meer betalen voor het transport van gas en elektriciteit naar hun huis, aldus waakhond ACM. Ondernemersvereniging VNO-NCW waarschuwt Jetten dat bedrijven concrete stappen zetten om delen van hun productie uit Nederland weg te halen. „Wij merken dat investeringsbeslissingen nu in het buitenland worden genomen, terwijl deze bedrijven ook plannen in Nederland hebben”, aldus Ingrid Thijsssen, voorzitter van VNO-NCW.
Niet alleen is er geen nieuwe aansluiting. De Nederlandse stroom is vanwege de hoge nettarieven aanzienlijk duurder dan elders in Europa. In Azië maar ook in de VS is stroom dankzij subsidies soms de helft goedkoper. Daar kan geen bedrijf in Nederland langdurig tegenop concurreren.
„De economische situatie voor bedrijven is alleen maar verslechterd”, constateert Hans Grünfeld, directeur van de vereniging VEMW namens alle grote energie- en watergebruikers, na Jettens ’onorthodoxe’ aanval bitter vast. Van de beloofde netuitbreiding komt veel te weinig terecht.
Bedrijven weg
„We zien dat veel hoofdkantoren nadrukkelijk kijken naar opties buiten Europa”, zegt directeur Erik Klooster van Vemobin, branchevereniging van raffinaderijen met 30.000 werknemers. „Daardoor dreigt verschraling van onze industrie en komen noodzakelijke investeringen voor verduurzaming moeilijker van de grond.”
„De gevolgen zijn echt groot”, aldus de woordvoerder van autobelangenvereniging RAI. „Geen extra investering in verzwaring van het netwerk betekent dat veel bedrijven momenteel niet overgaan op batterijwagens en niet uitbreiden.”
Consultant Ecorys brengt de totale economische schade in kaart voor de overheid. Dat de kosten van energieverbruik stijgen, is zeker. Huishoudens gaan dit jaar sowieso al zo’n €8 per maand meer betalen voor het transport van gas en elektriciteit naar hun huis, aldus waakhond ACM.
De ongekende overgang van alle huishoudens en bedrijven van kolen, olie en gas naar groene stroom, zorgt voor een kostbare ’onbalans’: zeer ongewenste schommelingen op een nu nog veilig elektriciteitsnet. Want meer onbalans verhoogt de kans op vastlopers en blokkades op het stroomnet. „Met substantiële kosten voor de economie”, zegt Maurice Thijssen, expert energie en industrie bij Ecorys.
Schade
„Dit uitstel zal gevolgen hebben voor heel Nederland”, zegt Moutaz Altaghlibi, energie-econoom bij het Economisch Bureau van ABN Amro. „De elektrificatie van de transportsector bijvoorbeeld gaat door. Het netwerk om de energie te transporteren, van waar het wordt geproduceerd naar waar het verbruik is, groeit eveneens. Maar de omvang blijft achter.”
Nederland had dit moeten voorzien, zegt Altaghlibi. „Het had actie moeten ondernemen. Als je geen netwerk met voldoende capaciteit hebt, worden nieuwe duurzame projecten stopgezet. Wat weer gevolgen heeft voor de ontwikkeling van volgende initiatieven, zoals groene waterstof.”
Met beperkte netcapaciteit stijgen energieprijzen, transport- en distributiekosten. Dat beperkt de prikkels om op stroom over te gaan danig, waardoor de hele overgang van kolen, olie en gas vertraagt, zegt hij. „Dan zullen consumenten terughoudend worden om elektrisch te rijden. Bovendien duurt de aanleg van duurzame projecten zoals windparken twee keer zo lang als de aanleg van het elektriciteitsnet”, zegt de econoom. „Die achterstand vertraagt de transitie en belemmert de economische groei. Met meer kosten wordt de economie minder aantrekkelijk. Alles wordt duurder.”
De netbeheerders bepleiten woensdag, in het Kamerdebat over het energieprobleem, een duur spitstarief. Dat moet stroomverbruik van de industrie naar goedkopere uren dwingen.
De Nederlandse economie is kwetsbaar, zegt hoofdeconoom Hans Stegeman van Triodos Bank. Die economie profiteerde decennia lang van ons ’gratis’ gas uit Groningen. „Dat leidde tot de instroom van relatief veel bedrijven die erg veel energie verbruiken. De vraag is of we dat nog willen: Nederland wekt misschien wel te veel op voor die industrie. Heeft Nederland niet veel meer baat heeft bij een heel andere economie en industrie, met bedrijven die minder uitstoten? Een prijsverhoging kan daarbij tot efficiëntie en andere keuzes leiden. Dan mis je wellicht de huidige groei van de oude economie. De vraag is of dat erg is. Die discussie loopt nog.
O ja, In 1 ding heeft Baudet gelijk gehad. De politiek hier in Nederland springt eerst van een flat en dan halverwege kijken ze of ze kunnen vliegen.
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/bbb7a512-b886-11ee-8eaa-02d2fb1aa1d7.jpg)
